Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

 

Λογικό συμπλήρωμα της εσωτερικής αγοράς, η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) θα πρέπει να αποτελέσει για την ευρωπαϊκή ενοποίηση ένα πραγματικό πολιτικό άλμα. Η ένωση των νομισμάτων που αποτέλεσαν επί πολλούς αιώνες για τις ευρωπαϊκές χώρες το σύμβολο και τα μέσα της εθνικής τους κυριαρχίας συνιστά ένα εγχείρημα που δεν έχει ούτε προηγούμενο στην ιστορία μας από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ύστερα, ούτε αντίστοιχο στην παγκόσμια ιστορία. Το ενιαίο νόμισμα θα πρέπει να κυκλοφορήσει την 1η Ιανουαρίου 1999, να αντικαταστήσει, από την 1η Ιανουαρίου του 2002 τα διάφορα εθνικά νομίσματα και να βοηθήσει τον πολίτη να εδραιώσει την πεποίθησή του ότι ανήκει σε μία νέα οντότητα.

Η γέννηση του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος είναι το απαύγασμα μιας μακράς και επίμονης διαδικασίας.

Η έκθεση Werner πρότεινε, ήδη το 1970, τη δημιουργία μιας Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης σε τρία στάδια εντός χρονικής περιόδου δέκα ετών. Η πολιτική βούληση, όμως, των κρατών μελών όσον αφορά την υλοποίηση μιας τέτοιας Ένωσης προσέκρουσε στις επιπτώσεις της πρώτης πετρελαϊκής κρίσης και έχασε την ορμή της.

Το 1972, δημιουργείται το ευρωπαϊκό συναλλαγματικό σύστημα, γνωστό ως το ευρωπαϊκό νομισματικό "φίδι". Το 1974 το Συμβούλιο εξέδωσε απόφαση για την επίτευξη υψηλότερου βαθμού σύγκλισης στην Κοινότητα, καθώς και οδηγία όσον αφορά τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την πλήρη απασχόληση. Στο μεταξύ, η αυξανόμενη οικονομική αστάθεια υπονόμευε σιγά σιγά τις βάσεις πάνω στις οποίες στηριζόταν το σύστημα : το γαλλικό φράγκο, η λίρα στερλίνα και η ιταλική λίρα βγήκαν από το "φίδι".

 

Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ)

Στη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βρέμης (6-7 Ιουλίου 1978), οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων αποφασίζουν να δημιουργήσουν ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) το οποίο τίθεται σε ισχύ στις 13 Μαρτίου 1979. Η επιτυχία του άνοιξε τον δρόμο σε μία ζώνη νομισματικής σταθερότητας στην Ευρώπη, που ευνόησε την ανάπτυξη και τις επενδύσεις.

Το ΕΝΣ βασίζεται στα παρακάτω τρία κύρια στοιχεία :

Στο Ecu που αποτελεί το κεντρικό στοιχείο του συστήματος και συνιστά μια δέσμη που αποτελείται από τα νομίσματα των κρατών μελών

Στον συναλλαγματικό μηχανισμό και του μηχανισμού παρέμβασης: Κάθε νόμισμα έχει μία κεντρική τιμή που συνδέεται με το Ecu. Οι κεντρικές τιμές χρησιμεύουν για να καθορίσουν μία δέσμη διμερών κεντρικών τιμών. Μέχρι τον Αύγουστο του 1993, τα επιτρεπόμενα περιθώρια διακύμανσης γύρω από τις διμερείς τιμές ανέρχονταν σε 2,25% (ή κατ? εξαίρεση μέχρι 6%). Το περιθώριο αυτό αυξήθηκε έκτοτε σε ± 15%, λόγω μεγάλων διαταραχών στις αγορές συναλλάγματος.

Στους πιστωτικούς μηχανισμούς: Οι κεντρικές τράπεζες υποχρεούνται να παρέμβουν με απεριόριστα ποσά μόλις η διμερής τιμή συναλλάγματος φθάσει το όριο των περιθωρίων ± 15%, ούτως ώστε το ποσοστό αυτό να μην υπερβεί το ανώτατο αυτό όριο.

Κατέστη δυνατή η δημιουργία μιας ζώνης αυξανόμενης νομισματικής σταθερότητας. Το ΕΝΣ όμως δεν έχει εξαντλήσει όλο το δυναμικό του: πολλά κράτη μέλη δεν έχουν προσχωρήσει στον συναλλαγματικό μηχανισμό ή συμμετέχουν με ευρύτερες διακυμάνσεις. Η έλλειψη επαρκούς σύγκλισης των δημοσιονομικών πολιτικών δημιούργησε εντάσεις ορισμένες δε υποτιμήσεις ανταγωνιστικού χαρακτήρα απείλησαν την ενότητα της εσωτερικής αγοράς.

Η τελική πορεία προς την ΟΝΕ

Η ύπαρξη ενιαίου νομίσματος αναγνωρίστηκε γρήγορα ως απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάργηση των μη δασμολογικών εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, των κεφαλαίων, των υπηρεσιών και των προσώπων και για την πραγματοποίηση της εσωτερικής αγοράς.

Με βάση την έκθεση που υπέβαλε ο πρόεδρος της Επιτροπής Jacques Delors, τον Ιούνιο του 1989, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης καθόρισε τις γενικές αρχές προς την υλοποίηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης: τους στόχους για τη θέσπιση ενιαίου νομίσματος, διαδικασία σε πολλαπλά στάδια εκ των οποίων το πρώτο θα αρχίσει την 1η Ιουλίου 1990, παραλληλισμό του νομισματικού και του οικονομικού τομέα.

Στη διάρκεια του πρώτου αυτού σταδίου, τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να υποβάλουν "προγράμματα σύγκλισης" σκοπός των οποίων είναι η προσέγγιση και η βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων των κρατών μελών προκειμένου να καταστεί δυνατός ο καθορισμός σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων τους.

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ

Η Συνθήκη που υπεγράφη στο Μάαστριχτ, στις 7 Φεβρουαρίου 1992, κατέστησε αμετάκλητη την πορεία προς ένα ενιαίο νόμισμα θέτοντας χρονοδιάγραμμα σε τρία στάδια.

Τα κριτήρια μετάβασης στο τρίτο στάδιο καθορίστηκαν ως εξής:

Σταθερότητα των τιμών: το ποσοστό του πληθωρισμού δεν μπορεί να υπερβαίνει κατά παραπάνω από 1,5% τον μέσο όρο των συντελεστών των τριών κρατών που έχουν τον χαμηλότερο πληθωρισμό.

Επιτόκια: τα επιτόκια δεν θα μπορούν μακροπρόθεσμα να κυμαίνονται κατά περισσότερο από 2% σε σχέση με τον μέσο όρο των τριών κρατών που έχουν τα χαμηλότερα.

Ελλείμματα: τα εθνικά δημοσιονομικά ελλείμματα πρέπει να είναι πλησίον ή χαμηλότερα του 3% του ΑΕΠ.

Χρέος: το δημόσιο χρέος δεν μπορεί να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ παρά μόνο εάν παρουσιάζει τάση να μειωθεί στο όριο αυτό.

Σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών: ένα εθνικό νόμισμα δεν μπορεί να έχει υποτιμηθεί τα δύο προηγούμενα χρόνια και πρέπει να παραμένει εντός των περιθωρίων διακύμανσης του 2,25% που προβλέπεται από το ΕΝΣ.

Το δεύτερο στάδιο της ΟΝΕ που άρχισε την 1η Ιανουαρίου 1994, αποτελούσε μία μεταβατική περίοδο, στη διάρκεια της οποίας διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν οι προσπάθειες σύγκλισης. Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο (ΕΝΙ) λειτουργεί στη Φραγκφούρτη? η αποστολή του συνίσταται στην ενδυνάμωση του συντονισμού των νομισματικών πολιτικών, στην προώθηση του ρόλου του Ecu και στην προετοιμασία της εγκαθίδρυσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κατά το τρίτο στάδιο.

Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων που συνήλθαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης στις 15 και 16 Δεκεμβρίου 1995, βάφτισαν το μελλοντικό ευρωπαϊκό νόμισμα "ευρώ" και κατάρτισαν τις τεχνικές διαδικασίες της καθιέρωσής του.

Το τρίτο στάδιο αρχίζει την 1η Ιανουαρίου 1999. Πράγματι, το Μάιο του 1998, οι υπουργοί Οικονομικών των Δεκαπέντε θα καθορίσουν, βάσει εκθέσεων της Επιτροπής και του ΕΝΙ, έναν κατάλογο με τα κράτη μέλη που πληρούν τις προϋποθέσεις οι οποίες θα τους επιτρέψουν να υιοθετήσουν το ενιαίο νόμισμα. Η Επιτροπή θεωρεί ότι με βάση τις οικονομικές προβλέψεις των επομένων ετών, την 1η Ιανουαρίου 1999 η πλειονότητα των χωρών θα πληροί τις προϋποθέσεις για το ευρώ. Το Συμβούλιο, σε επίπεδο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων θα επιβεβαιώσει με ειδική πλειοψηφία, ύστερα από γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ποιες θα είναι οι χώρες που πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την καθιέρωση του ενιαίου νομίσματος.

Παράλληλα με την έναρξη του τρίτου σταδίου, θα καθορισθούν αμετάκλητα οι ισοτιμίες μεταξύ των συμμετεχόντων νομισμάτων και θα συσταθεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η Τράπεζα αυτή δεν θα έχει καμία εξάρτηση από τις κυβερνήσεις και θα διαχειρίζεται τη νομισματική πολιτική όλων των κρατών που μετέχουν στο ευρώ. Τα κράτη που δεν θα αποτελούν ακόμα μέρος αυτής της ομάδας θα ενταχθούν αμέσως μόλις το επιτρέψουν οι οικονομικές τους επιδόσεις ή μόλις λάβουν τη σχετική πολιτική απόφαση.

Η εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος πρέπει να γίνει για τις διοικήσεις και τις τράπεζες την 1η Ιανουαρίου 1999. Το αργότερο το 2002 θα πρέπει να τεθούν σε κυκλοφορία τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα του ευρώ. Οι κοινές παραστάσεις των νομισμάτων παρουσιάστηκαν επισήμως στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του ?μστερνταμ. Στις συζητήσεις επί τεχνικών θεμάτων λήφθηκαν υπόψη οι απόψεις των οργανώσεων τυφλών και των καταναλωτών σε ότι αφορά τη μορφή τους και τη σύνθεσή τους των παραστάσεων αυτών.

Την 1η Ιουλίου 2002, το ευρώ θα αντικαταστήσει τα εθνικά νομίσματα στα κράτη μέλη που θα μετέχουν στο ενιαίο νόμισμα. Μεταξύ των δύο αυτών ημερομηνιών θα αναγράφονται οι τιμές σε ευρώ και στο εθνικό νόμισμα ώστε να μπορέσουν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές να εξοικειωθούν σταδιακά με το νέο νόμισμα.

Με πρωτόκολλα που προσαρτήθηκαν στη Συνθήκη, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Δανία διατηρούν το δικαίωμα να μην μεταβούν στο τρίτο στάδιο, ακόμα και σε περίπτωση που πληρούν τα καθορισθέντα κριτήρια (ρήτρα εξαίρεσης ή opting out). Η Δανία, μετά από δύο δημοψηφίσματα δήλωσε ότι δεν προτίθεται να συμμετάσχει σ' αυτό. Η Σουηδία επισημαίνει επίσης τις επιφυλάξεις της.

Για να συμπληρωθούν οι διατάξεις της Συνθήκης του Μάαστριχτ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνήλθε στις 17 Ιουνίου 1997, στο ’μστερνταμ ενέκρινε δύο σημαντικές αποφάσεις:

Η πρώτη, γνωστή ως "συμφωνία σταθερότητας και ανάπτυξης", δεσμεύει τα κράτη μέλη να διαφυλάττουν τη δημοσιονομική τους πειθαρχία. Η πειθαρχία αυτή θα διασφαλιστεί από πολυμερή παρακολούθηση και απαγόρευση ύπαρξης υπερβολικών ελλειμμάτων.

Η άλλη απόφαση αφορά την ανάπτυξη. Τονίζει ότι τα κράτη μέλη και η Επιτροπή δεσμεύθηκαν αποφασιστικά να δώσουν μια νέα ώθηση για τη διατήρηση της απασχόλησης στην πρώτη γραμμή των πολιτικών στόχων της Ένωσης.

Στο πλαίσιο της απόφασης για τον "συντονισμό των οικονομικών πολιτικών κατά την τρίτη φάση της ΟΝΕ" που εγκρίθηκε στο Λουξεμβούργο στις 13 Δεκεμβρίου 1997, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έλαβε μια σημαντική θέση προβλέποντας ότι "οι υπουργοί που μετέχουν στη ζώνη ευρώ, μπορούν να συναντώνται άτυπα μεταξύ τους για να συζητούν θέματα που συνδέονται με ειδικές ευθύνες που φέρουν από κοινού όσον αφορά το ενιαίο νόμισμα". Οι πρωθυπουργοί των Δεκαπέντε δρομολόγησαν μια διαδικασία ενίσχυσης της αμοιβαίας συνεργασίας που πέρα από την Νομισματική Ένωση, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ακόμη προσέγγιση μεταξύ των χωρών που προσχώρησαν στο ευρώ, σε ό,τι αφορά τις συγκυριακές, δημοσιονομικές, κοινωνικές και φορολογικές πολιτικές τους.

Η προοπτική της θέσπισης ενιαίου νομίσματος μέχρι τα τέλη του αιώνα αποτελεί μείζονα φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρόοδος προς την επίτευξη αυτού του στόχου δεν θα είναι απρόσκοπτη και απαιτεί τη διατήρηση σταθερής πολιτικής βούλησης εκ μέρους των κρατών που έχουν δεσμευθεί. Το κρίσιμο ζήτημα της αποδοχής από την κοινή γνώμη μιας καινοτομίας που παρεμβαίνει άμεσα στον καθημερινό βίο κάθε πολίτη, αποτελεί γνώμονα για την επιτυχία του ευρώ.

Το χρονοδιάγραμμα του ευρώ

10 Δεκεμβρίου 1991 : υπογραφή της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης

απόφαση να δημιουργηθεί μια νομισματική ένωση με πέντε κριτήρια σύγκλισης

1η Ιανουαρίου 1994 : δεύτερο στάδιο της ΟΝΕ (μεταβατική περίοδος)

ίδρυση του ΕΝΙ στη Φραγκφούρτη

ενίσχυση των διαδικασιών συντονισμού των οικονομικών πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο

καταπολέμηση των υπερβολικών ελλειμμάτων και πολιτική οικονομικής σύγκλισης των κρατών μελών

ανεξαρτησία των εθνικών κεντρικών τραπεζών.

16 Δεκεμβρίου 1995 : Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης

έγκριση της επωνυμίας "ευρώ"

καθορισμός των τεχνικών λεπτομερειών της καθιέρωσης του ευρώ και του χρονοδιαγράμματος για τη μετάβαση στο ενιαίο νόμισμα.

14 Δεκεμβρίου 1996 : Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δουβλίνου

έγκριση συμφωνίας δημοσιονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης

νομικό καθεστώς του ευρώ.

16 Ιουνίου 1997 : Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του ’μστερνταμ

επικύρωση της συμφωνίας σταθερότητας και ανάπτυξης

έγκριση κανονισμών για το νομικό καθεστώς του ευρώ

ψήφισμα για το "ΕΝΣ α)" που αφορά τις χώρες που δε μετέχουν στη ζώνη ευρώ

επιλογή της παράστασης επί των νομισμάτων.

13 Δεκεμβρίου 1997 : Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου:

ψήφισμα για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών κατά το τρίτο στάδιο της ΟΝΕ (πολυμερής παρακολούθηση) και για τα των άρθρα 109 και 109Β της Συνθήκης (πολιτική συναλλαγματικών ισοτιμιών και εκπροσώπηση της Κοινότητας σε διεθνές επίπεδο)

1 και 2 Μαΐου 1998 : το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταρτίζει τον κατάλογο των χωρών που μετέχουν στο ευρώ με βάση τα κριτήρια σύγκλισης

διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

καθορισμός των αμετάκλητων διμερών συναλλαγματικών ισοτιμιών.

1998 : ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ)

διορισμός της εκτελεστικής επιτροπής της

δρομολόγηση της κοπής των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων

1η Ιανουαρίου 1999:

τρίτη φάση της ΟΝΕ. Το ευρώ καθίσταται κανονικό νόμισμα

οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις θα πραγματοποιούν τις συναλλαγές σε ευρώ.

1η Ιανουαρίου 2002 : καθιέρωση του ευρώ, κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων.

1η Ιουλίου 2002 το αργότερο : κατάργηση του καθεστώτος νομιμότητας των εθνικών κερμάτων και χαρτονομισμάτων.